На грамадскае абмеркаванне вынеслі праект закона «Аб Усебеларускім народным сходзе». Поўную версію дакумента можна вывучыць тут, мы ж расказваем галоўныя тэзісы.
Хто стане дэлегатам УНС
Тэрмін паўнамоцтваў Усебеларускага народнага сходу складае пяць гадоў. У склад органа ўвойдуць 1200 дэлегатаў. Сярод іх: дзейны і ўсе былыя прэзідэнты Беларусі, дэпутаты парламента, сенатары, прэм’ер-міністр, яго намеснікі і іншыя чальцы ўрада, старшыні абласных, раённых, гарадскіх выканаўчых камітэтаў і Мінгарвыканкама. Акрамя таго, дэлегатамі стануць старшыні, намеснікі, суддзі Канстытуцыйнага і Вярхоўнага судоў.
Таксама «ўсебеларусамі» стануць 350 дэпутатаў мясцовых саветаў ад кожнай вобласці і 400 прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці. Выбары апошняй катэгорыі дэлегатаў будуць ажыццяўляцца «найвышэйшымі органамі суб’ектаў грамадзянскай супольнасці з ліку сваіх чальцоў (чальцоў арганізацый, якія ўваходзяць у склад суб’екта грамадзянскай супольнасці)».
Пры гэтым у законапраекце не прапісана, як стаць дэлегатам УНС звычайнаму беларусу, які ні дэпутат, ні чыноўнік, ні прэзідэнт, ні чалец «суб'екта грамадзянскай супольнасці».
«Пад грамадзянскай супольнасцю прапануецца разумець усіх тых, хто пастаянна пражывае ў Рэспубліцы Беларусь і ўваходзіць у розныя недзяржаўныя структуры, што ўтвараюць сістэму самастойных грамадскіх інстытутаў і адносін. Да суб’ектаў грамадзянскай супольнасці (або, як прапануюць некаторыя палітолагі, інстытутаў) прапануецца аднесці любыя аб’яднанні на аснове чальцоўства, незалежна ад колькаснага, тэрытарыяльнага ці іншых цэнзаў, чыя статутная дзейнасць накіраваная на вырашэнне задач дзяржавы і грамадства», — расказаў раней БЕЛТА кіраўнік Адміністрацыі Лукашэнкі Ігар Сяргеенка.
Колькі некамерцыйных арганізацый Беларусі закрылі з верасня 2020 года
Паводле дадзеных маніторынгу праекта Lawtrend сумесна з ОЕЕС на 30 верасня 2022 года, зафіксавана 646 беларускіх некамерцыйных арганізацый, якія знаходзяцца ў працэсе прымусовай ліквідацыі. Яшчэ 374 некамерцыйныя арганізацыі ўжо ліквідаваныя.
«Наяўная статыстыка паказвае, што ў цяперашні час ліквідаваныя (прынятыя рашэнні аб ліквідацыі, пададзеныя іскі аб ліквідацыі, прынятыя рашэнні аб самаліквідацыі, выключаныя з АДР) ужо больш за 25% НКА, якія дзейнічалі ў зарэгістраваным статусе ў краіне (да верасня 2020 года — Заўв. рэд.). Да моманту масавых рэпрэсій, паводле афіцыйных дадзеных Міністэрства юстыцыі, было зарэгістравана крыху больш за 3000 грамадскіх аб’яднанняў, каля 200 фондаў», — піша Lawtrend.
Як часта будзе збірацца УНС
Пасяджэнні будуць праводзіцца не радзей чым адзін раз на год. Акрамя таго, дэлегатаў могуць склікаць на пазачарговае пасяджэнне па ініцыятыве прэзідэнта, прэзідыума самога УНС (які будзе фармавацца з ліку дэлегатаў — у яго ўвойдуць 15 чалавек), абедзвюх палат парламента, а таксама па ініцыятыве не менш чым 150 тысяч грамадзян Рэспублікі Беларусь, якія маюць выбарчае права (для гэтага трэба будзе сабраць подпісы).
А хто будзе ўзначальваць УНС?
На першым пасяджэнні УНС дэлегаты павінныя будуць абраць са свайго складу старшыню на ўвесь тэрмін паўнамоцтваў органа — ён і будзе ажыццяўляць агульнае кіраўніцтва сходам, вызначаць парадак і падпісваць ад яго імені дакументы.
Таксама на першым пасяджэнні УНС абяруць намеснікаў старшыні, якія змогуць вырашаць пытанні ад яго імені. Намеснікі і сам старшыня ўвойдуць у склад прэзідыума УНС, колькасцю не больш за 15 чалавек (дадатковых чальцоў таксама абіраюць на першым пасяджэнні сходу). Гэта орган будзе займацца «аператыўным рашэннем пытанняў, якія ўваходзяць у кампетэнцыю Усебеларускага народнага сходу».
Прэзідыум будзе збірацца не радзей чым адзін раз на паўгода. Прэзідыум таксама зможа прымаць пастановы — для гэтага за іх мусіць прагаласаваць большасць яго чальцоў.
Чым будзе займацца УНС
Усебеларускі народны сход:
- будзе зацвярджаць асноўныя напрамкі ўнутранай і замежнай палітыкі, ваенную дактрыну, канцэпцыю нацыянальнай бяспекі, а таксама праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця;
- атрымае права заканадаўчай ініцыятывы;
- зможа прапаноўваць правядзенне рэспубліканскіх рэферэндумаў. Калі прапанова аб правядзенні рэспубліканскага рэферэндуму ўнесеная прэзідэнту з захаваннем патрабаванняў Канстытуцыі і іншых законаў, а пытанне прызнанае канстытуцыйным, прэзідэнт прызначае рэспубліканскі рэферэндум;
- мае права разглядаць пытанне аб легітымнасьці выбараў;
- прымае рашэнне пра зняцце прэзідэнта з пасады;
- зможа ўвесці на тэрыторыі Беларусі надзвычайнае або ваеннае становішча пры наяўнасці падставаў, прадугледжаных Канстытуцыяй, і ў выпадку бяздзейнасці прэзідэнта па гэтых пытаннях;
- на прапанову прэзідэнта, папярэдне ўзгодненую з прэзідыумам УНС, абірае старшыняў, намеснікаў старшыні і суддзяў Канстытуцыйнага і Вярхоўнага судоў, старшыню і чальцоў ЦВК, вызваляе іх ад пасады на падставах, прадугледжаных законам;
- на прапанову прэзідэнта прымае рашэнне пра магчымасць накіравання вайскоўцаў, супрацоўнікаў ваенізаваных арганізацый, іншых асобаў за межы Беларусі для ўдзелу ў забеспячэнні калектыўнай бяспекі і дзейнасці па падтрыманні міжнароднага міру і бяспекі.
Як УНС будзе разглядаць пытанне легітымнасці выбараў
Усебеларускі народны сход надзяляецца паўнамоцтвамі разгляду легітымнасці выбараў прэзідэнта, дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў і чальцоў Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу на прапанову прэзідыума УНС. Такая прапанова мусіць быць унесеная не пазней чым праз пяць дзён з дня апублікавання вынікаў выбараў.
Па выніках разгляду пытання УНС можа прыняць адно з наступных рашэнняў: пра легітымнасць выбараў або пра іх нелегітымнасць.
«Галасаванне па пытанні аб легітымнасці адпаведных выбараў праводзіцца Усебеларускім народным сходам адзін раз. У выпадку непрыняцця Усебеларускім народным сходам рашэння адносна легітымнасці выбараў пытанне аб легітымнасці выбараў паўторнаму разгляду не падлягае. Рашэнне Усебеларускага народнага сходу аб нелегітымнасці выбараў з’яўляецца падставай для прызнання Цэнтральнай выбарчай камісіяй выбараў несапраўднымі і адмены раней прынятага рашэння аб выніках выбараў. У гэтым выпадку прызначаюцца і праводзяцца паўторныя выбары», — паведамляецца ў законапраекце.
Рашэнне аб прызначэнні паўторных выбараў прымаецца ў адпаведнасці з Выбарчым кодэксам не пазней за 10 дзён з дня прыняцця УНС рашэння аб нелегітымнасці выбараў.
За што і як УНС можа зняць з пасады прэзідэнта
Прэзідэнт можа быць зняты з пасады «ў выпадку сістэматычнага або грубага парушэння ім Канстытуцыі альбо здзяйснення дзяржаўнай здрады або іншага цяжкага злачынства».
Прапанову аб выстаўленні прэзідэнту адпаведнага абвінавачвання ўносіцца УНС па ініцыятыве не менш чым адной траціны ад поўнага складу Палаты прадстаўнікоў або не менш чым 150 тысяч грамадзян Рэспублікі Беларусь, якія маюць выбарчае права.
Пры гэтым Канстытуцыйны суд павінен будзе цягам двух тыдняў даць ацэнку выстаўленым абвінавачанням. Калі суддзі вырашаць, што прэтэнзіі беспадстаўныя, то УНС можа спыніць расследаванне. У адваротным выпадку заключэнне КС можа стаць падставай для разгляду УНС пытання аб зняцці прэзідэнта з пасады.
Пасля ўнясення прапановы аб выстаўленні абвінавачання прэзідэнту УНС стварае спецкамісіі з ліку сваіх дэлегатаў, якія цягам двух тыдняў даюць заключэнне аб наяўнасці ў дзеяннях прэзідэнта прыкмет здзяйснення ім дзяржаўнай здрады або іншага цяжкага злачынства.
«Непрыняцце Усебеларускім народным сходам рашэння аб зняцці прэзідэнта з пасады на працягу двух месяцаў з дня ўнясення прапановы аб выстаўленні абвінавачання азначае адхіленне абвінавачання», — адзначаецца ў дакуменце.
Як УНС будзе разглядаць пытанне аб увядзенні надзвычайнага або ваеннага становішча
Усебеларускі народны сход надзяляецца правам увесці на тэрыторыі краіны надзвычайнае або ваеннае становішча пры наяўнасці падставаў, прадугледжаных Канстытуцыяй і ў выпадку бяздзейнасці прэзідэнта па гэтых пытаннях.
Пад «бяздзейнасцю» разумеецца «непрыняцце прэзідэнтам неабходных мер па ліквідацыі абставінаў, якія ствараюць пагрозу бяспецы жыцця і здароўя людзей, а таксама па ліквідацыі небяспекі, якая ўяўляе пагрозу тэрытарыяльнай цэласнасці і суверэнітэту дзяржавы».
Пытанне аб увядзенні надзвычайнага або ваеннага становішча разглядаецца УНС па ініцыятыве прэзідыума або Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу.
«Рашэнне Усебеларускага народнага сходу аб увядзенні на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь надзвычайнага або ваеннага становішча падлягае неадкладнаму афіцыйнаму апублікаванню, а таксама распаўсюду праз сродкі масавай інфармацыі і іншымі спосабамі», — адзначаецца ў законапраекце.
Як ВНС будзе разглядаць пытанне аб накіраванні беларускіх вайскоўцаў у зоны канфліктаў за мяжой
УНС на прапанову прэзідэнта можа разгледзець пытанне аб накіраванні беларускіх вайскоўцаў, супрацоўнікаў ваенізаваных арганізацый, іншых асобаў за межы краіны «для ўдзелу ў забеспячэнні калектыўнай бяспекі і дзейнасці па падтрыманні міжнароднага міру і бяспекі».
У адпаведным сказе прэзідэнт павінен пазначыць раён іх дзеяння, задачы,
колькасць, падпарадкаванасць, тэрмін знаходжання і парадак замены, умовы
вываду, а таксама апісаць іншыя арганізацыйныя мерапрыемствы па забеспячэнні іх
накіравання.
«Рашэнне Усебеларускага народнага сходу аб магчымасці накіравання вайскоўцаў, супрацоўнікаў ваенізаваных арганізацый, іншых асобаў за межы Рэспублікі Беларусь для ўдзелу ў забеспячэнні калектыўнай бяспекі і дзейнасці па падтрыманні міжнароднага міру і бяспекі падлягае неадкладнаму афіцыйнаму апублікаванню, а таксама распаўсюду праз сродкі масавай інфармацыі і іншымі спосабамі», — паведамляецца ў законапраекце.