Аляксандр Лукашэнка заклапаціўся эканоміяй бюджэтных грошай. Ён назваў выплачаныя падаткі «народнымі грашыма» і запатрабаваў выдаткоўваць іх на патрэбы людзей і пры гэтым эканоміць. Таксама ён папракнуў чыноўнікаў у тым, што яны «патрабуюць» службовыя аўтамабілі, каб вырашаць асабістыя пытанні. Заява палітыка пацвярджае наяўнасць праблем з казной, якія ўлады так старанна хаваюць. Што за гэтым стаіць, разважае ў сваёй калонцы эканаміст Леў Львоўскі.
Леў Львоўскі
эканаміст
Старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC. Мае доктарскую ступень (PhD) па эканоміцы Універсітэта Аёвы, ЗША.
Для заклапочанасці станам казны з боку Аляксандра Лукашэнкі на фоне невычэрпнага аптымізму чыноўнікаў бачацца тры асноўныя прычыны. Па-першае, гэта звыклы для беларусаў папулізм. Аляксандр Лукашэнка пастаянна ваюе з «тлустымі катамі», то з айцішнікамі, то з вялікімі зарплатамі топ-менеджараў рытэйла. Цяпер — з чыноўнікамі, якія ездзяць на службовых аўтамабілях. Але наўрад ці гэтая прычына стала асноўнай, бо нашыя чыноўнікі, у адрозненне ад расійскіх ці ўкраінскіх, не заўважаныя ў неймаверна шыкоўным жыцці. Напрыклад, яны не ходзяць з гадзіннікамі за мільёны даляраў, таму наўрад ці можна сказаць, што ў грамадстве ёсць сур’ёзны напружанасць або нелюбоў да чыноўнікаў з прычыны іх высокіх заробкаў або раскошнага ладу жыцця.
Другая прычына звязаная з жаданнем Аляксандра Лукашэнкі трымаць усіх вакол у страху і тонусе, нагадваць, што яны не цары — цар тут адзін. Ён усё бачыць і кантралюе ўсе сферы жыцця. І што кожнага ёсць за што прыцягнуць у выпадку дэманстрацыі нелаяльнасці.
Але галоўная прычына — гэта працяг аперацыі «скрабём па сусеках», якая ідзе як мінімум з 2021 года. Тады літаральна ва ўсіх міністэрствах пачаліся мітуслівыя дзеянні ў спробах выбіць лішнюю капейку. Для гэтага, як мы бачым, увялі шмат зменаў у законы, прыдумалі новыя падаткі і зборы. Часта яны былі даволі невялікія, як падатак на першую кватэру, павышэнне падатку на сабак, збор для грыбнікоў і дачнікаў або за праезд праз мяжу. Эфект ад кожнага з такіх павышэнняў мінімальны — дай бог, каб ён вымяраўся мільёнамі даляраў. Для дзяржаўнага бюджэту ніякае з такіх павышэнняў паасобку не стала б выратаваннем.
Паралельна прадоўжыў сваю асаблівую практыку прыцягнення грошай у казну і КДБ. Раней у яго была практыка браць багатага беларуса і выпускаць яго пасля таго, як той выплаціць адносна буйную суму грошай. Цяпер ці то багатыя беларусы скончыліся, ці то трэба было прыдумаць нешта новае, але цяпер яны пайшлі па шырэйшым коле людзей — і з кожнага бяруць па 500 даляраў, тысячу ці паўтары. КДБ гатовы выклікаць да сябе, відаць, тысячы людзей ці дзясяткі тысяч. Калі зыходзіць з таго, што, як казаў Андрэй Стрыжак, у BYSOL данаціла каля 100 тысяч чалавек (па яго словах, большасць тых, хто данаціў актыўна, з’ехала за межы краіны. — Заўв. рэд.), можна меркаваць, што гэта можа закрануць 30 або 50 тысяч чалавек. Калі з кожнага браць па тысячы даляраў, гэта таксама адчувальныя грошы. Яны не дапамогуць закрыць дзіркі ў бюджэце, але гэта больш, чым агульная сума ад падатку на першую кватэру.
З мінулага года Мінфін засакрэціў звесткі па выкананні бюджэту. Звычайна гэта робіцца не ад добрага жыцця. Калі ў казне прафіцыт у два мільярды, то хаваць няма чаго, бо гэтым можна хваліцца. Хаваюць звычайна тое, дзе ёсць праблемы. Мы ж бачылі, што якраз перад закрыццём гэтай інфармацыі быў сур’ёзны дэфіцыт бюджэту. Відавочна, гэтыя праблемы засталіся. Але, хутчэй за ўсё, пакуль яны не фатальныя. А ўрад спрабуе вырашыць іх некалькімі спосабамі, каб адысці далей ад краю прорвы. Так, адначасова з павышэннем падаткаў і збораў звярнуліся да незабяспечанай эмісіі, хоць яна пакуль ідзе не ў тых маштабах, якія мы бачылі раней, калі Беларусь была сусветным лідарам па інфляцыі.
Адначасова нейкія грошы Мінск спрабуе выпрошваць у Расіі. Масква нешта дае, але гэтага недастаткова, каб пакрыць усе выдаткі, якія Беларусь панесла праз санкцыі і статус суагрэсара.
Праца па гэтых трох напрамках ідзе, мабыць, з надзеяй, што гэта дазволіць нідзе не перагнуць палку і па кожным напрамку абысціся малой крывёю. То-бок, з аднаго боку, эмітаваць грошы, але не надта шмат, каб пазбегнуць гіперінфляцыі. З іншага — павышаць падаткі, але не асноўныя, як, напрыклад, ПДВ або падаходны.
Цяпер, як бачым, да гэтага дадалася дзяржаўная эканомія.
Урад, вядома, не хоча зніжаць выдаткі бюджэту, тым больш што большая іх частка ідзе на сацыяльную сферу. Улады імкнуцца шляхам эканоміі рубля ў тысячы месцаў зберагчы ўмоўную тысячу.
Пакуль адносна атрымліваецца замятаць праблемы пад дыван, але аднойчы гэтых намаганняў можа не хапіць. Прыкладна паўгода таму была інфармацыя пра магчымае павышэнне ключавых падаткаў. Неўзабаве, праўда, у першакрыніцы інфармацыю пра гэта выдалілі. Але думаю, што такія меры ў будучыні могуць стаць рэальнасцю.
Меркаванне аўтара можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі.