Гомельскі праваабаронца Леанід Судаленка расказаў у інтэрв'ю BYSOL пра сустрэчу ў калоніі з Максімам Знакам і пра тое, якімі рознымі могуць быць людзі, якіх асудзілі за «экстрэмізм». Пакаранне гамяльчук адбываў у калоніі «Віцьба» пад Віцебскам.
Максім Знак і байкер-«экстрэміст»
— Вядома, я сустрэўся з Максімам Знакам. Ён заехаў у лагер на адзін этап раней за мяне, дзён на пятнаццаць. Ён працаваў у швейным цэху. Мы былі з ім у розных атрадах, тым не менш я змог да яго пайсці ў цэх і пагаварыць. Акрамя таго, калі заходзілі на прамысловую зону, быў момант, калі можна было пастаяць пяць хвілін, абмеркаваць апошнія падзеі.
З Максімам Знакам я камунікаваў да таго моманту, як па ім было прынятае рашэнне яго ўтрымліваць у бараку ўзмоцненага рэжыму, то-бок у камеры-адзіночцы. Да яго, напэўна, будуць прымяняць 411 артыкул. Зразумела, што з яго зрабілі штучна злоснага парушальніка. Відаць, яму дадуць год крытай турмы, ён паедзе ў Магілёў…
Што значыць «палітвязні»? У лагеры гэта «экстрэмісты». Усе, хто носіць жоўтую бірку. Калонія — гэта 900 чалавек, і са ста чалавек майго атрада дзесьці 25−30 — жаўтабірачнікі. Значыць, траціна ўсёй зоны — палітычныя. Мы не проста размаўлялі — мы жылі з імі ў адным атрадзе 24/7. Вядома, усё абмяркоўвалі і дзяліліся навінамі.
Розныя ёсць людзі, у тым ліку і сярод «жоўтых». Напрыклад, хтосьці за п’яны руль (за смяротнае ДТЗ. — Заўв. рэд.) сядзіць сем гадоў, але ў яго ў мабільным тэлефоне знайшлі відэа, дзе ён быў на акцыі пратэсту ў 2020-м, а ў турму трапіў толькі цяпер. Яго і зрабілі «экстрэмістам». А ён ад палітыкі вельмі далёкі, яго цікавяць матацыклы, бо ён байкер, і больш нічога. Мне з ім не было пра што размаўляць. А былі людзі сапраўды перакананыя: «бэчэбэшнікі», або «барцуны», як нас там называлі — і іншыя зэкі, і адміністрацыя паміж сабой.
Як гэта — быць «жаўтабірачнікам»
— У лагеры лягчэй, чым у СІЗА. Міні-свабода — дыхаеш свежым паветрам, бачыш дрэвы, птушак, неба, сонца… Там не кураць у бараках. Час ідзе хутчэй.
Але калі ты з жоўтай біркай — асаблівыя ўмовы ўтрымання, хоць паводле закона не мусіць быць адрозненняў. Калі звычайных зняволеных правяраюць два разы, то ў нас — тры дадатковыя праверкі на дзень. Калі прыходзіць супрацоўнік адміністрацыі і робіць пераклічку, ці ўсе на месцы — гэта датычыць толькі прафуліку.
Праз гучнагаварыцель кажуць: «Прафулік восьмага атрада, шыхтаванне ў лакальным участку», — значыць, усе жаўтабірачнікі павінныя выйсці і пашыхтавацца. Працэдура — пяць хвілін, але, напрыклад, увечары ідуць навіны, і ты на іх не паспяваеш. Хочацца ж навіны паглядзець у «ленінскім пакоі», у «ленцы», як яго называюць — дзе вісіць тэлевізар на сцяне. Адміністрацыя дазваляла глядзець СТБ.
Вайна і опер-слухач
Пра пачатак вайны Леанід Судаленка даведаўся з расійскіх навін, некаторыя навіны зняволеныя атрымлівалі з размоваў з блізкімі праз тэлефон: «Але што да жаўтабірачнікаў, у нас былі асобныя званкі, і аператыўны супрацоўнік слухаў, пра што мы гаворым. Як толькі ён чуў, што мы гаворым пра вайну, адразу перарываў размову».
Забаранілі гуляць у шахматы
— Я, напрыклад, хадзіў у шахматны клуб. І на турніры калоніі я заняў другое месца. Мне нават абяцалі грамату падпісаць, але зноў жа, праз тое, што я — жаўтабірачнік, граматы не далі. Прыязджаў грасмайстар з сеансам адначасовай гульні і дзесяць партый адначасова гуляў. А мяне не дапусцілі да гульні, хоць я і хацеў пагуляць з грасмайстрам. І адзін, у якога я выйграваў, партыю з грасмайстрам звёў на нічыю. То-бок у мяне таксама былі б шанцы. Але, на жаль, жаўтабірачнікаў абмяжоўвалі нават у гэтым. Такая дыскрымінацыя.
Мукавозчык расказвае навіны пра грамадзянскую супольнасць
— Дарэчы, я газеты выпісваў, якія было дазволена: «СБ», «Гомельскую праўду»… Я іх выпісваў, каб хаця б нешта чэрпаць, каб быць у курсе, што адбываецца: куды паляцеў Лукашэнка, з кім правёў перамовы, куды рухаецца краіна… І, карацей, было зразумела.
Я калі выйшаў, даведаўся, што толькі вядомых палітвязняў — недзе паўтары тысячы. Але я гэта разумеў: я быў там, я сам іх бачыў. Людзі сядзяць ні за што: за лайкі, за данаты, за тое, што ваенную расійскую тэхніку сфатаграфаваў… Я бачыў, што тэрміны пачалі даваць ужо значна большыя, чым атрымаў я. Разумеў, што краіна апускаецца ў поўнае, катастрафічнае прававое бязмежжа.
Я ведаў і пра разгром незалежных СМІ і НДА — у газетах было, у перакручаным, скажоным выглядзе, але я зразумеў. Бо ў газеце «СБ» пастаянна друкуецца чалавек з прозвішчам Мукавозчык. Дык вось ён, ёрнічаючы, усё расказваў — і я ўсё разумеў.
Што цяпер
У абароне правоў я вядома, застануся. Праваабарона — гэта маё ўсё. Яна заўсёды вабіла мяне больш, чым палітыка. Я буду шукаць, дзе змагу выкарыстаць свае веды. Я ехаў у Вільнюс, бо тут усе мае калегі праваабаронцы, «Вясна» і астатнія. Я гатовы падставіць плячо тым, каму патрэбная дапамога. Я гатовы сваім удзелам набліжаць той дзень, калі мы ўсе вернемся дадому, у Беларусь.
Нагадаем, Леанід Судаленка кіраваў гомельскім аддзяленнем праваабарончага цэнтра «Вясна». Яго затрымалі 18 студзеня 2021 года. 3 лістапада таго ж года яго асудзілі на тры гады калоніі па «народным» 342-м артыкуле за арганізацыю пратэстаў. 21 ліпеня Судаленка вызваліўся з калоніі «Віцьба», адбыўшы ўвесь тэрмін. Усяго ён прабыў за кратамі 2,5 года (дзень у СІЗА лічыцца за 1,5 у калоніі). Некалькі дзён таму ён пакінуў Беларусь. Матэрыяльна падтрымаць Леаніда можна на сайце BYSOL.