Аляксандра (імя змененае) і яе сям’я жывуць у Белгарадзе. Іх шматпавярховік стаіць за некалькі кварталаў ад падстанцыі, куды 14 кастрычніка трапіла ракета, абясточыўшы частку горада. У момант прылёту жанчына з мужам і дзецьмі была дома, яны якраз збіралі рэчы, каб з’ехаць на выходныя. «Калі пачало бахаць, сталі збірацца больш энергічна. Мне было страшна, муж захоўваў спакой», — бадзёра апісвае тое, што адбывалася, суразмоўніца. «Зеркало» паразмаўляла з жыхаркай Белгарада — горада на краі вайны.
Аляксандра — маладая жанчына, з мужам у іх двое дзяцей: дачка-студэнтка і сын-школьнік. Яны жывуць на верхнім паверсе шматпавярховіка, які «глядзіць на мяжу з Украінай». У Белгарадзе ў іх шмат сваякоў па лініі мужа. Дом яго цёткі стаіць побач з падстанцыяй, куды трапіла ракета.
— Цётка проста з вокнаў бачыла гэты ўдар і агонь. У горадзе адразу ж абясточыла шмат дамоў. Нам пашанцавала: электрычнасць працягвала працаваць, — расказвае суразмоўніца. — Яшчэ напярэдадні мы збіраліся на выходныя за горад і планы мяняць не сталі. Хвілін праз 15, калі ўсё сціхла, пачыталі навіны, даведаліся, як справы ў родных, якія жывуць непадалёк, і паехалі. Жудасна было толькі ў момант абстрэлу, калі бахала. Потым унутры замест страху застаецца толькі пытанне: «Колькі яшчэ гэта будзе працягвацца?»
У нядзелю ў сына былі спаборніцтвы, і мы вярнуліся. Адразу завярнулі ў гандлёвы цэнтр. Пакуль закупляліся, пачаўся абстрэл, і мы бачылі, як у небе збіваюць ракеты. Усё скончылася хутка, нават расхвалявацца не паспелі. Увогуле, сітуацыя для нас ужо звыклая, таму мы, як і збіраліся, паехалі на турнір, а потым да сваякоў на дзень нараджэння.
У гасцях Аляксандра вырашыла паглядзець навіны, каб даведацца, куды трапілі снарады і ці ёсць ахвяры. Пачала прагортваць суполкі ў сацсетках і ўбачыла фатаграфію разбуранага балкона. Абстаноўка нагадвала іх вуліцу. Паказала мужу, той адказаў: «Так і ёсць». Пара хутка сабралася дадому.
— Аказалася, у нашым доме аскепкамі закранула сем кватэр, у тым ліку і нашу. Трапіла ў балконнае шкло. Дзірка невялікая, але моцна распаўзлася павуціннем, — тлумачыць жанчына. — Калі прыбіраліся, знайшлі аскепак. Ён маленькі, на адну фалангу пальца. Думаю, нам пашанцавала, у некаторых жа выбіла і рамы, і шыбы. Так упершыню вайна закранула нас непасрэдна.
— Усе знаёмыя ў шоку, пытаюць: «Вы будзеце з’язджаць?» Мы адказваем: «Гэта не тая сітуацыя, якую варта лічыць пунктам невяртання». Усё ж ніхто не пацярпеў, мы ведаем, нам усё адрамантуюць. Яшчэ ў нядзелю старшы па пад’ездзе сабраў у нас патрэбныя дакументы, фота з пашкоджаннямі, а ўжо ў панядзелак прыйшлі замершчыкі, — працягвае Аляксандра. — У ноч з нядзелі на панядзелак мы спалі адносна спакойна. Начамі УСУ нас, дарэчы, не турбуюць, і на тым дзякуй. Не скажу, што пасля гэтай сітуацыі ўнутры нешта памянялася. Напэўна, таму, што нас моцна не закранула. Гэта маленькі эпізод у параўнанні з тым, што ў некаторых людзей цалкам разбураныя дамы. Сярод суседзяў панікі я таксама не заўважыла. Мяркуючы па машынах на паркоўцы, усё на месцы.
Расіянка кажа, што для сябе з мужам яны вырашылі, што з’едуць з горада толькі ў двух выпадках. Першы: калі ракета трапіць у жылы дом і загінуць людзі. Другі: калі пачнуцца масавыя артабстрэлы.
— Я адразу папярэдзіла мужа: «Сядзець у падвалах я не буду». Ну, а пакуль мы жывём у рэжыме «ў выпадку чаго бяжым». З’язджаць нам увогуле няма куды, ды і зрабіць гэта не так проста. У нас тут кватэра. Адно дзіця ходзіць ва ўніверсітэт, другое ў школу. У мужа пажылая цётка, якой мы дапамагаем, — разважае жыхарка Белгарада.
«Калі чую, што пачынае бахаць, працягваю рабіць тое, што і рабіла. Калі мыла посуд, мыю далей»
Паводле словаў Аляксандры, да выбуху на Крымскім мосце ў Белгарад прылятала нячаста. Здаралася, некалькі разоў на тыдзень, а бывала, што за сем дзён наогул нічога. У асноўным цярпелі прыгранічныя вёскі, таму гараджане паступова прывыклі да гукаў, што даносіліся пасля таго, як спрацоўвала СПА. Часам на іх нават не звярталі ўвагі.
— Хачу зрабіць рэмарку: у Расіі нармальныя людзі, яны не радуюцца і не злараднічаюць з нагоды таго, што адбываецца ва Украіне. Для ўсіх гэта жах, бо там жывуць такія ж людзі, як і мы, — кажа расіянка. — Калі 10 кастрычніка там пачалася масавая бамбёжка, мы напружыліся. Белгарад і вобласць — адзінае, куды УСУ могуць дастаць, так што было зразумела: нам таксама трэба чагосьці чакаць. Чакаць не давялося доўга. Вось ужо тыдзень у нас грыміць кожны дзень, а часам і па два разы ў дзень. Раней было так: украінцы выпусцяць пару ракет з прамежкамі — і ўсё збівае СПА. Цяпер жа яны пускаюць значна больш зарадаў. СПА з усім не спраўляецца, ракеты падаюць, як, напрыклад, гэта было з падстанцыяй, і людзей гэта непакоіць. Яны абураюцца, што іх недастаткова абараняюць.
Аляксандра кажа, што сірэны ў горадзе пакуль не гучаць. Нядаўна падчас жывога эфіру ў губернатара Белгарада спыталі: чаму не ўключаецца паветраная трывога падчас абстрэлу. Той адказаў, што гэта прынясе больш шкоды, чым карысці.
— Думаю, ён меў на ўвазе масавую паніку. Аб’ектыўна неабходнасці спускацца ў падвалы пакуль няма. Звычайна абстрэлы ў нас доўжацца хвілін пяць-дзесяць, рэдка 15. Ды і маштабы разбурэнняў не тыя. Усё ж такі УСУ не па жылых дамах цэляцца, ва ўсякім выпадку, вельмі хочацца ў гэта верыць, — тлумачыць жыхарка горада. — Я працую з дому, таму, калі чую, што пачынае бахаць, працягваю рабіць тое, што і рабіла. Калі мыла посуд, мыю далей, калі глядзела тэлевізар — гляджу. Не буду хаваць, у гэтыя хвіліны ўнутры халадзее ад страху. Гэтае пачуццё цяжка кантраляваць, але спрабую захоўваць спакой. А калі ўсё заканчваецца, пачынаю маніторыць сацсеткі, чытаю, што здарылася, ці ёсць разбурэнні. Пры гэтым нашы дзеці наогул ніякай увагі на гэтыя гукі не звяртаюць, асабліва малодшы, якому дзевяць. Мы з мужам стараемся, каб яны не заглыбляліся ў гэтую тэму, не разважалі пра спецыяльную ваенную аперацыю, не казалі нічога дрэннага пра Украіну і ўкраінцаў. Нам важна захаваць іх спакой і не нашкодзіць нервовай сістэме.
Трывожны чамаданчык, які насамрэч вялікі заплечнік, сям’я сабрала толькі на мінулым тыдні. У чацвер, 13 кастрычніка, аскепкам ракеты, якую збіла СПА, закранула адзін з дамоў на вуліцы, дзе яны жывуць. Пацярпелі дзве кватэры.
— Дзякуй богу, ніхто не загінуў, але людзей рэзка эвакуявалі. Некаторыя былі без грошай і тэлефонаў. Дадому ім пакуль вярнуцца нельга. Улічваючы гэтую сітуацыю, муж купіў заплечнік і сабраў туды ўсё самае неабходнае: медыкаменты, па пары бялізны, нейкія самыя патрэбныя рэчы, — расказвае Аляксандра. — У нядзелю, пасля таго як да нас трапіў аскепак, муж заляпіў скотчам усе вокны кватэры, якія не выходзяць на балконы. На ноч мы апускаем на шыбы шчыльныя ралеты. Каб, калі зноў прыляціць, наступствы былі лягчэйшыя.
— У падвале ў нас таксама парадак, калі што, хавацца будзем там, таму што дзе знаходзіцца найбліжэйшае бамбасховішча, я не ведаю. Але дом у нас дастаткова новы, яму менш за 20 гадоў, таму падвалы цудоўныя. Бачыла, што на мінулым тыдні жыхары старых дамоў выкладвалі здымкі сваіх падвалаў, паказваючы, што, каб пераседзець, яны не падыходзяць: дзесьці памяшканні старыя, туды нават зайсці страшна, дзесьці наогул вада стаіць. Улады сказалі, каб усё гэта вычысцілі, паставілі лавачкі, занеслі ваду.
Дарэчы, яшчэ летам было распараджэнне, каб ключ ад падвала быў толькі ў аднаго чалавека. У нас гэта старшы па пад’ездзе. А сёння чытала, што з’явілася інфармацыя зрабіць дублікаты ключоў і раздаць усім ахвочым жыхарам пад’ездаў.
Прадуктамі сям’я не закуплялася. Аляксандра кажа, што на крайні выпадак у іх ёсць сваякі ў вёсцы.
— Ды і наогул, у нас цудоўная адміністрацыя горада — усім дапамогуць і ўсё забяспечаць, — лічыць яна.
«Да Крымскага моста ў мяне была лаяльнасць да ўкраінцаў, але пасля таго, як я пачала сустракаць іх фота на фоне банераў з разбураным мостам, сітуацыя змянілася»
У аўторак, 11 кастрычніка, у Белгарадзе стала неспакойней, чым звычайна. Універсітэт, школы, садкі перавялі на дыстанцыйнае навучанне. У панядзелак, 17 кастрычніка, у рэгіёне пачалі ўводзіць датэрміновыя канікулы. У астатнім, кажа Аляксандра, жыццё ў горадзе не змянілася. Людзі працягваюць хадзіць у кавярні і крамы. Праўда, размовы пра тое, што «туды прыляцела» або «чаму нас недастаткова абараняюць» цяпер пачуеш часцей.
— З'явілася лёгкая трывога. Гэта адчуваецца нават па пастах сяброў у сацсетках і абмеркаваннях у пабліках. Пасты на тэму спецыяльнай ваеннай аперацыі сустракаюцца ўсё часцей. Сяброўкі з маленькімі дзецьмі, у якіх ёсць магчымасць пажыць за горадам, з’ехалі з Белгарада, — апісвае сітуацыю Аляксандра. — Хоць, калі параўноўваць з іншымі расійскімі гарадамі, для якіх да мабілізацыі вайна ўвогуле ішла дзесьці там, у Белгарадзе СВА адчувалі і раней. Мы сям’ёй шмат вандруем па краіне. Увесну ездзілі ў Астрахань, Валгаград, у верасні — у Растоў-на-Доне. І здавалася, там абсалютна няма тэмы спецаперацыі. Напрыклад, у Белгарадзе шмат сімволікі, вісяць банеры «за нашых», і гэта выдатна. Мы гэта падтрымліваем. Але вось мы прыехалі ў Астрахань і ўбачылі там толькі адзін банер з Z, на вуліцах людзі абмяркоўвалі рыбалку.
Аляксандра кажа, што, калі пачалася частковая мабілізацыя, жыхары Белгарада, «як і многія жыхары краіны», перажылі ўсе стадыі прыняцця. Злаваліся, панікавалі, думалі, што рабіць, а потым змірыліся. Тлумачыць, што ўсё гэта адбывалася паступова:
— Напрыклад, па тэлевізары паказвалі хлопцаў, якія атрымалі позвы і казалі: «А хто ж будзе абараняць радзіму, калі не мы». Потым пачаліся пасты, напрыклад, «Хлопцы, куды ж вы бежыце, а хто нас, жанчын з дзецьмі, будзе абараняць?» Потым людзі пачалі прымаць думку, што ісці ваяваць трэба. У сем’ях некаторых маіх знаёмых хлопцаў ужо забралі. Мужа гэта пакуль не закранула, але з ваенкамата ўжо тэлефанавалі, сказалі нікуды не з’язджаць. Мы, вядома, успрынялі гэта трывожна, але што рабіць?
— Як вы ставіцеся да таго, што Расія напала на Украіну?
— Я не вяду актыўна сацсеткі і звычайна нідзе не выказваюся, але была пара момантаў, калі я, убачыўшы каментары, палічыла правільным напісаць сваё меркаванне. З першых дзён я казала, што веру свайму прэзідэнту. Я асабіста і большасць маіх знаёмых захапляемся ім. Неяк я адказала блогерцы-ўкраінцы, якая пісала: «У Расіі ў людзей няма правоў, Пуцін — зло». Я сказала: «Вы паняцця не маеце, што такое Пуцін для Расіі. Вы не ўяўляеце, як мы жылі да Пуціна. Ён найвялікшае дабро для Расіі». І гэта не для чырвонага слоўца, а маё меркаванне. І калі Уладзімір Уладзіміравіч кажа, што так было трэба, бо напружаная сітуацыя ва Украіне ўсё роўна б адбылася, але ўжо на нявыгадных для Расіі ўмовах, я гэтаму веру. Я абсалютна ўпэўненая ў нашай перамозе, бо мы — наймагутнейшая краіна.
— Але вы ж бачыце, як ва Украіне пакутуюць мірныя людзі, чаму пры гэтым падтрымліваеце ўлады, якія пачалі вайну?
— Да Крымскага моста ў мяне была лаяльнасць да ўкраінцаў, але пасля таго, як я пачала сустракаць іх фота на фоне банераў з разбураным мостам, сітуацыя змянілася. Гэтыя здымкі — гэта было жорстка. І ў каментарах у нас у сацсетках, і па тэлевізары ў інтэрв'ю крымчан можна прасачыць цяпер такі пасыл: як жа вы, простыя ўкраінцы, можаце радавацца гэтаму злу? Чаму? Я разумею, калі б так сфатаграфаваўся чыноўнік, але гэта робяць простыя людзі, і гэта абуральна. Гэтая сітуацыя нешта зламала ў мяне ўнутры. Вядома, я не магу сказаць, што радуюся ад таго, што адбываецца ва Украіне, але мы папярэджвалі: не трэба чапаць грамадзянскі аб’ект. Дарэчы, я сама дзесяць гадоў, да 1993-га, пражыла ў Крыме. Там ніхто не лічыў, што мы Украіна, казалі: «Мы жывём у СССР». Гэта я да таго, што далучэнне Крыма да Расіі лічу правільным. У мяне там вельмі шмат сваякоў, і яны ўсе былі шчаслівыя.
— Белгарадская вобласць знаходзіцца на мяжы. У многіх жыхароў ёсць родныя ва Украіне. У вас таксама?
— Была пляменніца ў Адэсе. Яна пакінула горад на другі месяц спецаперацыі і цяпер у Аўстрыі. Іншая пляменніца — у Мікалаеве. Адносіны з яе сям’ёй сышлі на нішто. Яны абвінавачваюць нас, мы спрабуем сказаць, што мы асабіста ні ў чым перад імі не вінаватыя. Я магу зразумець іх жах ад таго, што адбываецца. Тым больш у іх дзеці… яны далі зразумець, што ненавідзяць нас.
— Магчыма, гэта таму, што вы падтрымліваеце свае ўлады.
— У пачатку спецаперацыі мы стараліся не закранаць гэтую тэму. Толькі пыталі адно ў аднаго, як вы, як абстаноўка. Потым здарылася абвастрэнне. Я патлумачыла, чаму лічу, што так трэба было (гаворка пра напад Расіі на Украіну. — Заўв. рэд.). Вядома, даказваць нешта адно аднаму бессэнсоўна. У іх свая прапаганда, у нас свая. Як сказаў адзін ваенкар: «Я пабываў у зоне баявых дзеянняў, паслухаў гадзіну ўкраінскае тэлебачанне і ледзь не перайшоў на іх бок». Такі жарт. Мы верым сваім, яны — сваім. Пляменніца мне скідае пасты з іх тэлеграм-каналаў пра тое, што адбываецца ў Мікалаеве…
— У Мікалаеве небяспечна. Горад часта абстрэльваюць.
— Мы ведаем гэта, у нас таксама неспакойна… Мы іх не абвінавачваем, мы іх разумеем. Увесь іх боль, страх і жах. Мы б, напэўна, паводзілі сябе гэтаксама.
— Вы кажаце, што верыце сваім СМІ, а сваячка з Мікалаева — сваім. А чаму вы не верыце адно аднаму, бо кожны з вас даражэйшы, важнейшы і раднейшы адно аднаму, чым людзі з тэлевізара?
— Мы маглі б спытаць адно ў аднаго: «Чаму ты мне не верыш?!» Але адказу не будзе. У кожнага з нас свае перакананні. Гэта вельмі магутны аргумент супраць чужога меркавання. Мы верым таму, у што хочам верыць, што шчыльна судакранаецца з нашым светаадчуваннем.
З пляменніцай, якая з’ехала ў Аўстрыю, мы цяпер маем зносіны. Яна нядаўна сама выйшла са мной на сувязь, я была вельмі здзіўленая. Апошні раз мы размаўлялі вясной, потым яна нас усіх усюды заблакавала. Мабыць, цяпер, калі яна ў бяспецы, адчувае сябе спакойна, гатовая камунікаваць як раней, але ўсе нашы размовы па-за палітыкай. Яна, дарэчы, сказала, што не хоча вяртацца ва Украіну. Кажа, там пачаўся бруд. Калі я ўдакладніла, што яна мае на ўвазе, яна адказала: «Людзі злыя, адно аднаго ненавідзяць. Кажуць, на якой мове гаварыць, як сябе паводзіць».
— Вам не страшна, што ў нейкі момант вы зразумееце, што Расія не мае рацыі?
— Я не думаю, што такое адбудзецца. Я не ведаю, што мусіць здарыцца, каб маё меркаванне пра тое, што адбываецца, змянілася.
— Але вы ж бачылі фота з Бучы і навіны з Ізюма, дзе відаць, што пасля сябе пакідаюць расійскія вайскоўцы.
— Мы цудоўна ведаем: фота з Бучы — гэта фальсіфікацыі. Ваенныя спецыялісты падрабязна растлумачылі, што гэта ўсё падробка.
Гэтаксама як нам цяпер паказваюць, як на храмакеі (спецыяльны фон для тэхналогіі сумяшчэння малюнкаў. — Заўв. рэд.) здымаюць ролікі Уладзіміра Зяленскага. Вядома, ён знаходзіцца не ў Кіеве і нават не ў Львове.
На мінулым тыдні ў расійскіх СМІ і тэлеграм-каналах з’явілася інфармацыя, што Уладзімір Зяленскі запісвае свае відэаролікі не з Кіева, а на храмакеі. У якасці аргументаў прыводзілася адно з такіх відэа. Аднак, мяркуючы па майцы Уладзіміра Зяленскага, гэты ролік быў зняты для ягонага чэрвеньскага выступу на тэхнаканферэнцыі VivaTech у Парыжы, дзе Уладзімір Зяленскі звяртаўся да людзей у выглядзе галаграмы.
Нагадаем, Уладзімір Зяленскі у самым пачатку вайны заявіў, што ён застаецца ў Кіеве і будзе абараняць краіну. У тэлеграм-канале Зяленскага рэгулярна з’яўляюцца відэа на фоне кіеўскіх вуліц. Акрамя таго, у жніўні да Дня незалежнасці Офіс прэзідэнта апублікаваў ролик, дзе Уладзімір Зяленскі віншуе ўкраінцаў з Майдана Незалежнасці. Ёсць красавіцкае відэа, дзе прэзідэнт Украіны ідзе па Кіеве з былым прэм’ер-міністрам Вялікабрытаніі Борысам Джонсанам.
— Але ўвесь свет гаворыць, што фота з Бучы — гэта праўда. Гэта не выклікае ў вас нейкага дысанансу?
— Не, ну які ўвесь свет? Увесь свет распаўсюджвае тое, што даюць ім украінскія СМІ. Яны ж, напрыклад, не паказвалі азоўцаў, у якіх усе целы ў наколках нацысцкіх. Разумееце, так? Яны паказваюць свой, выгадны ім, бок медаля. Але ў нас свая праўда, і яна сапраўдная.
— Газета The New York Times апублікавала фота са спадарожніка, дзе зафіксаваныя целы загінулых на вуліцах Бучы, калі ў горадзе знаходзіліся вайскоўцы РФ.
— Але мы ж разумеем, чыё гэта выданне.
— У вас няма крыўды ці злосці на ўрад за тое, што ў вас была звычайнае добрае жыццё — сям’я, дзеці, праца — і тут у адзін дзень гэтае жыццё пачало мяняцца?
— У мяне няма ніякай злосці, ды яе і не можа быць, таму што я веру свайму ўраду і таму, што кажа наш прэзідэнт. Цяпер у мяне адзінае пытанне: калі нас нармальна пачнуць абараняць і засцерагуць?
— А вы гэтае пытанне камусьці задавалі? Наколькі я разумею па сацсетках, ваш губернатар дастаткова адкрыты для зносін з людзьмі.
— Асабіста я не пыталася, але ёсць гараджане, якія задаюць яму гэтыя пытанні. Я ж проста чакаю нейкіх каментароў і спадзяюся на змены ў лепшы бок. Інакш часова ці назаўсёды нам давядзецца пакінуць наш рэгіён. Такое жыццё, можа адбыцца ўсё што заўгодна. Сядзець і перажываць з гэтай нагоды не трэба. Ды і наогул я чалавек пазітыўны, а не з тых, хто плача ў куточку.