12 красавіка прэзентуюць чарговае даследаванне грамадскай думкі ад Chatham House. Сярод іншага беларусам задалі пытанне пра стаўленне да размяшчэння ў нашай краіне расійскай ядзернай зброі. Вынікі апытання будуць вядомыя толькі заўтра, а сёння Юрый Дракахруст расказвае, што пра ядзерны арсенал ЗША думаюць жыхары краін Еўропы, у якіх ён размешчаны.
Юрый Дракахруст
Аглядальнік «Радыё Свабода»
Кандыдат фізіка-матэматычных навук. Лаўрэат прэміі Беларускай асацыяцыі журналістаў за 1996 год. Журналісцкае крэда: не плакаць, не смяяцца, а разумець.
«Упершыню — большасць за захаванне ядзернай зброі» — публікацыя з такой назвай з’явілася ў чэрвені мінулага года на сайце Tagesschau — найстарэйшай і самай папулярнай праграмы тэленавін у Германіі. У ёй адзначалася, што ў сувязі з вайной, якую Расія вядзе супраць Украіны, стаўленне Германіі да ядзернай зброі ЗША мяняецца. Аўтары публікацыі спаслаліся на апытанне службы вывучэння грамадскай думкі infratest-dimap, праведзенае на замову часопіса «Панарама» нямецкага тэлеканала ARD.
Падчас даследавання 52% рэспандэнтаў выказаліся за захаванне амерыканскай ядзернай зброі ў Германіі. Паводле апытання, 40% лічылі, што цяперашняя сітуацыя з размяшчэннем ядзернай зброі ЗША ў Германіі мусіць заставацца нязменнай, а яшчэ 12% рэспандэнтаў выказаліся за мадэрнізацыю гэтай зброі і павелічэнне яе колькасці. Пры гэтым 39% апытаных — за вывад амерыканскай ядзернай зброі з Германіі.
«У папярэднія гады супастаўныя апытанні часта паказвалі відавочную большасць на карысць вываду ядзернай зброі ЗША», — адзначала Tagesschau.
Паводле даследавання, праведзенага ў Германіі на запыт Мюнхенскай канферэнцыі па бяспецы, яшчэ ў сярэдзіне 2021 года толькі 14% рэспандэнтаў выказваліся за захаванне ядзернай зброі ў краіне, а большасць — 57% — хацелі яе вываду.
Апытанне, праведзенае цэнтрам вывучэння грамадскай думкі YouGov у 2019 годзе на замову нямецкага інфармацыйнага агенцтва DPA, паказала, што тады 59% немцаў былі за вывад амерыканскага ядзернага арсенала з Германіі і 18% — за яго захаванне.
Нарэшце, у апытанні, праведзеным тым жа YouGov у 2018 годзе ў Германіі, 70% рэспандэнтаў выказаліся за вывад амерыканскай ядзернай зброі з іх краіны (супраць — 16%).
Такім чынам, за чатыры гады доля прыхільнікаў вываду амерыканскай ядзернай зброі з Германіі зменшылася з 70% да 39%, а доля прыхільнікаў яе захавання вырасла больш чым у тры разы — з 16% да 52%.
Акрамя Германіі амерыканская тактычная ядзерная зброя таксама знаходзіцца ў Бельгіі, Нідэрландах, Італіі і Турцыі ў межах праграмы Nuclear Sharing.
Ужо згаданае даследаванне YouGov 2018 года праводзілася, акрамя Германіі, у Бельгіі, Нідэрландах і Італіі.
У той час і ў гэтых краінах большасць рэспандэнтаў выказалася за вывад амерыканскай ядзернай зброі са сваіх краін: у Нідэрландах — 56% (супраць — 16%), у Бельгіі — 57% (супраць — 21%), у Італіі — 65% (супраць — 18%).
Прынамсі, па адной з гэтых трох краін ёсць звесткі наконт дынамікі стаўлення да размешчанага ў іх ядзернага арсеналу ЗША.
Нідэрландскі цэнтр вывучэння грамадскай думкі Kieskompas — Election Compass правёў даследаванне, апытваючы адны і тыя ж групы рэспандэнтаў у Нідэрландах і Германіі ў верасні 2020 года і ў чэрвені 2022 года.
На пытанне «Ці згодныя вы з тым, што ядзерная зброя ЗША мусіць быць выведзена з вашай краіны без якіх-небудзь папярэдніх умоваў?» у Нідэрландах 49% адказалі станоўча ў 2020 годзе і 37% — у 2022 годзе. Сярод нямецкіх рэспандэнтаў 61% далі станоўчы адказ на тое ж пытанне ў 2020 годзе і 32% — у 2022 годзе.
Пра магчымасць вяртання расійскай ядзернай зброі ў Беларусь Аляксандр Лукашэнка заявіў яшчэ ў лістападзе 2021 года ў інтэрв'ю расійскаму прапагандысту Дзмітрыю Кісялёву. Беларускі палітык тады сказаў, што гэта можа быць зроблена ў адказ на магчымае перамяшчэнне амерыканскай ядзернай зброі з Германіі ў Польшчу.
У Германіі ў той час фармаваўся ўрад, і ў дыскусіях абмяркоўвалася магчымасць вываду амерыканскай ТЯЗ з краіны. Нямецкім палітыкам былі вядомыя вынікі прыведзеных вышэй апытанняў, згодна з якімі ў 2018−2021 гадах большасць немцаў падтрымала б такое рашэнне. На фоне тых унутрыгерманскіх дыскусій у NATO абмяркоўваліся варыянты, куды гэтую зброю можна перадыслакаваць, калі гэтага запатрабуе Берлін. І Польшча разглядалася як адзін з магчымых варыянтаў.
У выніку новы ўрад вырашыў, што амерыканскі ядзерны арсенал усё ж варта пакінуць у Германіі. А потым пачалася вайна.
І яна карэнным чынам змяніла грамадскі настрой. Калі раней нямецкія палітыкі выступалі за захаванне гэтай ядзернай зброі насуперак меркаванню большасці насельніцтва, то цяпер — у адпаведнасці з ім.
Амерыканскі арсенал так і не з’явіўся ў Польшчы. Але гэта не перашкодзіла Пуціну прыняць рашэнне размясціць расійскую ТЯЗ у Беларусі, а Лукашэнку — пагадзіцца на гэта.
Але пытанне размяшчэння ядзернай зброі ЗША ў Польшчы мае пэўную актуальнасць і не звязанае з лёсам гэтай зброі ў Германіі. У кастрычніку мінулага года прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда заявіў, што Варшава вяла перамовы з Вашынгтонам пра магчымасць пашырэння праграмы Nuclear Sharing на Польшчу. Тады Дуда растлумачыў, што на фоне ядзерных пагроз Польшчы, магчыма, варта падумаць пра «ядзерны парасон». У адказ на заяву Дуды амерыканцы сказалі, што не маюць намеру размяшчаць ядзерную зброю ў краінах, якія ўступілі ў NATO пасля 1997 года.
Але цікава, як прапанова, якая змяшчаецца ў заяве польскага прэзідэнта, была ўспрынятая польскім грамадствам.
Згодна з апытаннем, праведзеным восенню 2022 года цэнтрам сацыялагічных даследаванняў IBRIS на замову газеты Rzeczpospolita, 54% рэспандэнтаў заявілі, што Польшча павінная ўдзельнічаць у праграме NATO Nuclear Sharing, у выніку чаго на тэрыторыі краіны з’явіцца амерыканская ядзерная зброя. 30% былі супраць, 16% ухіліліся ад выказвання пэўнага меркавання. Падчас апытання за далучэнне Польшчы да Nuclear Sharing выказаліся 64% рэспандэнтаў, якія жывуць у буйных гарадах і амаль пагалоўна (93%) — усе апытаныя ва ўзросце да 29 гадоў.
У пачатку красавіка гэтага года, ужо пасля заяваў Пуціна і Лукашэнкі пра размяшчэнне расійскай ТЯЗ у Беларусі, дарадца прэзідэнта Польшчы па пытаннях бяспекі Яцак Севера ў інтэрв'ю нямецкаму інфармацыйнаму агенцтву DPA заявіў: «Польшча патэнцыйна гатовая павялічыць свой удзел і супрацоўніцтва ў NATO ў сферы ядзернага стрымлівання і ўзяць на сябе пэўную адказнасць, але размяшчэнне ядзернай зброі — гэта нешта іншае».
Іншымі словамі, магчыма, Варшава перадумала. Амерыканцаў такая перспектыва таксама не натхняе: пасля заявы Пуціна пра размяшчэнне ТЯЗ у Беларусі прадстаўнік Рады нацыянальнай бяспекі ЗША Джон Кірбі сказаў, што не бачыць неабходнасці мяняць ядзерную стратэгію.
Але грамадская думка ў Польшчы і яе дынаміка ў Нідэрландах і Германіі паказальныя. Вайна Расіі з Украінай і ядзерныя пагрозы, якія гучалі і летась з Масквы, не адштурхнула ад амерыканскай ядзернай зброі грамадскую думку краін, дзе яна размешчаная. Рэакцыя была вельмі істотнай, але наўпрост процілеглай. А палякі, замест таго каб спалохацца, захацелі амерыканскі «ядзерны парасон».
Магчыма, Пуцін і Лукашэнка разлічваюць на тое, што размяшчэнне ў Беларусі расійскай ТЯЗ ужо дакладна напалохае, дакладна адштурхне. Але звесткі апытанняў, прадстаўленыя вышэй, паказваюць, што рэакцыя будзе хутчэй за ўсё процілеглай. У прыватнасці, не выключана, што ў адказ будзе павялічаны амерыканскі ядзерны арсенал у Еўропе і Турцыі, а ранейшае нежаданне павялічваць колькасць удзельнікаў Nuclear Sharing будзе перагледжанае.
Якое ўжо шчасце такое развіццё падзей прынясе Еўропе і планеце ў цэлым — пытанне спрэчнае. Пакуль NATO не спяшаецца з радыкальнымі крокамі. Але…
У лістападзе 2021 года Лукашэнка асцерагаўся амерыканскіх ядзерных бомбаў у Польшчы і ў адказ пагражаў бомбамі расійскімі. Выкліку не было, адказ усё роўна здарыўся. Выклікаючы менавіта тое, на што яны збіраліся адказаць.
Чытайце таксама
